OUR SERVICES

सीटी स्कॅन (CT Scan)

९६ स्लाइस १ सेकंदात घेणारे आमचे CT Scan मशीन हे पश्चिम महाराष्ट्रातील सोलापूर व पुणे नंतर केवळ आपल्या क्लिनिकला  उपलब्ध असणारे एकमेव अत्याधुनिक मशीन आहे. हे मशीन अगदी 0.4 mm मोहरी एवढे लहान रोग निदान करु शक्य आहे. 

सीटी स्कॅन, ज्याला कंप्युटेड टोमोग्राफी स्कॅन असेही म्हणतात, ही एक अत्याधुनिक इमेजिंग प्रक्रिया आहे. या प्रक्रियेमध्ये एक्स-रे किरणांचा वापर करून शरीराच्या विविध भागांच्या थरथरित प्रतिमा घेतल्या जातात. सीटी स्कॅनद्वारे मेंदू, हृदय, फुफ्फुसे, पोटातील अवयव, हाडे, रक्तवाहिन्या, आणि इतर अवयवांची तपशीलवार प्रतिमा मिळवता येते.

सीटी स्कॅन कधी करावा?
  • मेंदूतील रक्तस्राव, इजा, ट्युमर, किंवा स्ट्रोकचे निदान करण्यासाठी.
  • फुफ्फुसे, यकृत, मूत्रपिंड, आतडी, किंवा इतर पोटातील अवयवांची तपासणी करण्यासाठी.
  • हाडांची मोड किंवा फ्रॅक्चर, तसेच हृदयाच्या समस्या तपासण्यासाठी.
  • कर्करोग, संसर्ग, किंवा अंतर्गत इजा यांचे निदान करण्यासाठी.
  • शस्त्रक्रिया करण्यापूर्वी अचूक जागा ओळखण्यासाठी.

प्रक्रियेची माहिती
सीटी स्कॅन दरम्यान रुग्णाला एक सरकत्या टेबलावर झोपवले जाते, जो एक मोठ्या रिंगच्या आकाराच्या मशीनमध्ये सरकतो. हे मशीन वेगवेगळ्या अँगलमधून एक्स-रे किरण सोडते, ज्यामुळे शरीराच्या विविध थरांच्या प्रतिमा घेतल्या जातात. काही वेळा प्रतिमांना अधिक स्पष्ट करण्यासाठी कॉन्ट्रास्ट डाई (contrast dye) दिली जाते, ज्यामुळे विशिष्ट अवयव आणि रक्तवाहिन्या अधिक स्पष्ट दिसतात.

 

सीटी स्कॅनची काळजी:

  • ही प्रक्रिया वेदनारहित आहे, परंतु काही क्षण शांत राहावे लागते.
  • कॉन्ट्रास्ट डाई दिल्यास, ते काही वेळासाठी अस्वस्थता किंवा गरगरणे निर्माण करू शकते, परंतु हे सामान्यतः तात्पुरते असते.
  • गर्भवती महिलांसाठी एक्स-रे किरण वापरल्याने सीटी स्कॅन टाळणे आवश्यक असू शकते.

 

फॉलिक्युलर मॉनिटरिंग (Follicular Monitoring)

फॉलिक्युलर मॉनिटरिंग ही अल्ट्रासाऊंडद्वारे अंडाशयात (ovaries) विकसित होणाऱ्या अंडकोषिका (follicles) किंवा अंडांची (eggs) वाढ आणि परिपक्वतेची तपासणी करण्याची प्रक्रिया आहे. ही प्रक्रिया विशेषतः गर्भधारणेच्या उपचारांसाठी, अंडोत्सर्जन (ovulation) नियमन करण्यासाठी, आणि प्रजननक्षमतेसंदर्भातील (fertility) समस्या ओळखण्यासाठी वापरली जाते.

फॉलिक्युलर मॉनिटरिंग कधी करावे?

  • अंडोत्सर्जन (ovulation) नियोजनासाठी, जेव्हा स्त्रीला नैसर्गिक पद्धतीने किंवा उपचारांद्वारे गर्भधारणा साध्य करायची असते.
  • इन विट्रो फर्टिलायझेशन (IVF) किंवा इतर प्रजनन उपचारादरम्यान.
  • अंडोत्सर्जनातील अनियमितता किंवा अडचणी ओळखण्यासाठी.
  • पॉलिसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम (PCOS) किंवा इतर अंडाशयाशी संबंधित विकारांमुळे अंडोत्सर्जन होत नसल्यास.

प्रक्रियेची माहिती
फॉलिक्युलर मॉनिटरिंगमध्ये, अल्ट्रासाऊंडच्या साहाय्याने अंडाशयात विकसित होणाऱ्या अंडकोषिकांच्या वाढीवर नियमित निरीक्षण ठेवले जाते. ही तपासणी सामान्यतः मासिक चक्राच्या आठवड्यापासून अंडोत्सर्जन होईपर्यंत केली जाते. यामुळे डॉक्टरांना अंडकोषिका तयार होण्याची वेळ आणि परिपक्वता समजते, ज्यामुळे योग्य वेळेत गर्भधारणेची शक्यता वाढते. ही प्रक्रिया सुरक्षित, वेदनारहित आणि किरणोत्सर्ग (radiation) विरहित आहे.

पोटाची सोनोग्राफी (Abdominal Sonography)

पोटाची सोनोग्राफी हा एक अचूक, वेदनारहित, आणि सुरक्षित निदानाचा प्रकार आहे, जो शरीरातील यकृत, पित्ताशय, स्वादुपिंड, मूत्रपिंड, प्लीहा, आतडी व इतर पोटाच्या अंतर्गत अवयवांची तपासणी करण्यासाठी वापरला जातो. या प्रक्रियेमध्ये ध्वनी तरंगांचा वापर करून शरीरातील घटकांचे प्रतिमा तयार केल्या जातात, जे डॉक्टरांना योग्य निदान करण्यास मदत करतात.

अॅब्डॉमिनल सोनोग्राफी कधी करावी?

  • पोटात तीव्र वेदना, सूज, किंवा अस्वस्थता असल्यास
  • यकृताचे विकार, पित्ताशयातील खडे, किंवा स्वादुपिंडाशी संबंधित तक्रारी असल्यास
  • मूत्रपिंडाच्या विकारांसाठी तपासणी आवश्यक असल्यास
  • आतड्यांचे विकार, गाठ किंवा सूज शोधण्यासाठी

सोनोग्राफीची प्रक्रिया
सोनोग्राफीच्या प्रक्रियेमध्ये रुग्णाला पाठीवर झोपवले जाते आणि तपासणीसाठी सोनोग्राफर त्वचेवर जेल लावून अल्ट्रासाऊंड उपकरणाचा वापर करून प्रतिमा घेतो. संपूर्ण प्रक्रिया सुरक्षित असून, यामध्ये कोणत्याही प्रकारचे किरणोत्सर्ग (radiation) वापरले जात नाही.

गर्भवती डॉपलर (Obstetric Doppler)

गर्भवती डॉपलर ही एक विशिष्ट प्रकारची सोनोग्राफी आहे, जी गर्भधारणेदरम्यान गर्भातील रक्तप्रवाहाचे निरीक्षण करण्यासाठी वापरली जाते. या प्रक्रियेत, ध्वनी तरंगांचा वापर करून गर्भातील नाळ (placenta), गर्भनाल (umbilical cord), आणि गर्भाच्या हृदयातील रक्तप्रवाहाचे परीक्षण केले जाते, ज्यामुळे बाळाच्या आरोग्याची स्थिती अधिक चांगल्या प्रकारे कळू शकते.

गर्भवती डॉपलर कधी करावी?

  • गर्भवती मातेच्या उच्च रक्तदाब, गर्भाचा कमी किंवा जास्त वाढ होणे, किंवा इतर गर्भासंबंधी तक्रारी असताना.
  • गर्भाची वाढ योग्यरित्या होत आहे की नाही हे तपासण्यासाठी.
  • गर्भाच्या हृदयाचे ठोके आणि रक्तप्रवाहाची स्थिती जाणून घेण्यासाठी.
  • गर्भाला पुरेसे पोषण मिळत आहे का याची खात्री करण्यासाठी.

प्रक्रियेची माहिती
गर्भवती डॉपलर मध्ये, एक विशेष डॉपलर अल्ट्रासाऊंड उपकरण वापरले जाते, ज्याद्वारे गर्भातील विविध रक्तवाहिन्यांच्या माध्यमातून जाणारा रक्तप्रवाह मोजला जातो. ही प्रक्रिया पूर्णतः सुरक्षित आणि वेदनारहित आहे, त्यामुळे गर्भवती महिलांसाठी कोणतेही नुकसानकारक किरणोत्सर्ग (radiation) वापरले जात नाही.

वॉल्युम एनटी स्कॅन (Volume NT Scan)

वॉल्युम एनटी स्कॅन हा एक विशेष अल्ट्रासाऊंड स्कॅन आहे, जो गर्भधारणेच्या पहिल्या तिमाहीत (11 ते 14 आठवडे) बाळाच्या गळ्याच्या मागील बाजूस असलेल्या त्वचेखालील पातळ द्रव स्तराचे मापन करण्यासाठी केला जातो. या स्कॅनद्वारे गर्भाच्या गुणसूत्रीय विकृती (जसे की डाउन सिंड्रोम) व इतर काही असामान्यतांचा धोका तपासला जातो.

वॉल्युम एनटी स्कॅन कधी करावा?

  • गर्भधारणेच्या 11 ते 14 आठवड्यांत.
  • ज्या माता 35 वर्षे किंवा त्याहून अधिक वयाच्या असतात, त्यांच्यासाठी ही तपासणी अधिक महत्त्वाची असते.
  • जेव्हा अनुवांशिक विकृतींची शक्यता असते, त्यावेळी गर्भाच्या आरोग्याविषयी अधिक माहिती मिळवण्यासाठी.

प्रक्रियेची माहिती
एनटी स्कॅनमध्ये अल्ट्रासाऊंड मशीनद्वारे बाळाच्या गळ्याच्या मागील भागातील द्रवाचे मोजमाप घेतले जाते. हे मोजमाप बाळाच्या गळ्यातील द्रवाचा स्तर साधारणतः 2.5 मिमीपेक्षा जास्त असल्यास काही गुणसूत्रीय असामान्यतेची शक्यता असते. हा स्कॅन पूर्णतः सुरक्षित आणि वेदनारहित असून, किरणोत्सर्ग (radiation) न वापरता केला जातो.

फिटल इकोकार्डियोग्राफी (Fetal Echocardiography)

फिटल इकोकार्डियोग्राफी ही एक विशेष अल्ट्रासाऊंड प्रक्रिया आहे, जी गर्भाच्या हृदयाचे तपशीलवार निरीक्षण करण्यासाठी वापरली जाते. या तपासणीत गर्भाच्या हृदयाच्या रचनेत कोणतीही विकृती आहे का, हृदयाचे ठोके, रक्तप्रवाह, हृदयाच्या कप्प्यांची कार्यक्षमता आणि हृदयाचे इतर घटक तपासले जातात. ही तपासणी प्रामुख्याने गर्भाच्या हृदयविकाराचा अंदाज घेण्यासाठी व गर्भधारणेदरम्यानच निदानासाठी केली जाते.

फिटल इकोकार्डियोग्राफी कधी करावी?

  • गर्भाच्या हृदयाशी संबंधित कोणत्याही विकृतीची शक्यता असल्यास.
  • जेव्हा कुटुंबात हृदयविकाराचा इतिहास असतो.
  • आईला गर्भधारणेदरम्यान मधुमेह, उच्च रक्तदाब किंवा जटिल आरोग्य समस्या असतात.
  • इतर स्कॅनमध्ये गर्भाच्या हृदयाच्या कार्याबद्दल असामान्य निरीक्षणे आढळल्यास.

प्रक्रियेची माहिती
फिटल इकोकार्डियोग्राफीमध्ये एक विशेष अल्ट्रासाऊंड मशीन वापरले जाते, जे गर्भाच्या हृदयाचा प्रत्यक्षात 2D, 3D किंवा Doppler प्रतिमा तयार करण्यास सक्षम असते. हृदयाच्या प्रत्येक भागाचे सूक्ष्म निरीक्षण केल्यामुळे, हृदयविकाराच्या निदानासाठी ही एक अचूक पद्धत मानली जाते. ही प्रक्रिया संपूर्णतः सुरक्षित आणि वेदनारहित आहे.

ॲनोमली स्कॅन (Anomaly Scan)

TIFFA स्कॅन (Targeted Imaging for Fetal Anomalies) किंवा ॲनोमली स्कॅन हा एक महत्त्वाचा अल्ट्रासाऊंड स्कॅन आहे, जो गर्भधारणेच्या 18 ते 22 आठवड्यांदरम्यान केला जातो. या स्कॅनद्वारे गर्भाच्या शरीराच्या रचना आणि अवयवांची तपासणी केली जाते, ज्यामुळे कोणत्याही जन्मजात दोषांचा किंवा शारीरिक असामान्यतांचा अंदाज लावता येतो. TIFFA स्कॅन गर्भाच्या आरोग्याबद्दल तपशीलवार माहिती मिळवण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचा आहे.

TIFFA स्कॅन कधी करावा?

  • गर्भधारणेच्या दुसऱ्या तिमाहीत, 18 ते 22 आठवड्यांच्या दरम्यान.
  • गर्भाच्या वाढीशी संबंधित विकृती किंवा जन्मजात दोष तपासण्यासाठी.
  • जर कुटुंबात अनुवांशिक विकृती किंवा आरोग्याच्या समस्या असतील.

प्रक्रियेची माहिती
TIFFA स्कॅनमध्ये गर्भाच्या मेंदू, पाठीचा कणा, हृदय, मूत्रपिंड, हात, पाय, आणि इतर अवयवांची तपासणी केली जाते. स्कॅनमध्ये गर्भाच्या प्रत्येक अवयवाचे सूक्ष्म मोजमाप घेतले जाते, जेणेकरून कोणत्याही प्रकारची वाढीशी संबंधित समस्या, हृदयाच्या ठोक्यांमध्ये असामान्यतेचा धोका, किंवा इतर असामान्य स्थिती ओळखता येते. हा स्कॅन पूर्णपणे सुरक्षित आहे आणि त्यामध्ये किरणोत्सर्ग (radiation) वापरला जात नाही.

ट्रान्सवजायनल अल्ट्रासाऊंड (Transvaginal Ultrasound)

ट्रान्सवजायनल अल्ट्रासाऊंड हा गर्भाशय, गर्भाशयाच्या पिशवी (uterus), अंडाशय, आणि इतर जनन अवयवांच्या तपासणीसाठी करण्यात येणारा एक अंतर्गत अल्ट्रासाऊंड प्रकार आहे. या प्रक्रियेमध्ये सोनोग्राफीची एक पातळ प्रोब (wand) योनीमार्गातून जनन संस्थेत प्रवेश करून तपासणी केली जाते, ज्यामुळे गर्भधारणेच्या सुरुवातीच्या अवस्थेत गर्भाच्या वाढीची स्थिती, स्त्रीच्या प्रजनन संस्थेच्या आजारांचे निदान, आणि अंडाशयाच्या विकृतींचे अचूक निरीक्षण करता येते.

ट्रान्सवजायनल अल्ट्रासाऊंड कधी करावा?

  • गर्भधारणेच्या प्रारंभिक टप्प्यात गर्भाच्या स्थितीचे निदान करण्यासाठी.
  • गर्भाशयाच्या पिशवी, अंडाशय, गर्भाशयाच्या अस्तर, किंवा इतर जनन संस्थेतील समस्यांसाठी.
  • गर्भधारणेसंबंधी समस्या, गर्भपाताचा धोका, किंवा गर्भाशयाच्या पिशवीत गाठ असल्यास.
  • पेल्विक वेदना, अनियमित पाळी, किंवा इतर स्त्रीरोग समस्यांचे निदान करण्यासाठी.

प्रक्रियेची माहिती
या अल्ट्रासाऊंडमध्ये एक सॉनेटेड प्रोब योनीमार्गातून सौम्य पद्धतीने अंतर्गत अवयवांपर्यंत पोहोचवली जाते. प्रोबवरील ध्वनी तरंग जनन संस्थेच्या प्रतिमा तयार करतात, ज्यामुळे गर्भाच्या किंवा जनन संस्थेच्या अवयवांचे अचूक मोजमाप आणि स्थितीचे निरीक्षण करता येते. ही प्रक्रिया पूर्णतः सुरक्षित, वेदनारहित, आणि किरणोत्सर्ग (radiation) विरहित असते.

सोनोमॅमोग्राफी (Sonomammography)

सोनोमॅमोग्राफी, ज्याला ब्रेस्ट अल्ट्रासाउंड असेही म्हणतात, ही एक प्रगत इमेजिंग प्रक्रिया आहे. या प्रक्रियेमध्ये अल्ट्रासाउंडच्या उच्च-फ्रिक्वेन्सी ध्वनीलहरींचा वापर करून स्तनांतील गाठी, ऊतक, किंवा इतर असामान्य गोष्टींचा शोध घेतला जातो. ही प्रक्रिया विशेषतः स्तनांच्या गाठींचे निदान करण्यासाठी आणि त्यांचे स्वरूप स्पष्ट करण्यासाठी उपयुक्त आहे.

सोनोमॅमोग्राफी कधी करावी?

  • स्तनांमध्ये गाठी, वेदना, किंवा इतर असामान्य लक्षणे आढळल्यास.
  • स्तनाच्या गाठी द्रवपुर्ण (cystic) आहेत की घनगठ्ठ (solid) आहेत हे तपासण्यासाठी.
  • नियमित मॅमोग्राफीच्या परिणामांमध्ये काही शंका असल्यास पुढील तपासणीसाठी.
  • 35-40 वयोगटातील महिलांसाठी नियमित स्तन आरोग्य तपासणीचा भाग म्हणून.
  • कर्करोगाचे लवकर निदान किंवा त्याच्या उपचारांसाठी प्रगतीचे निरीक्षण करण्यासाठी.

प्रक्रियेची माहिती

सोनोमॅमोग्राफी दरम्यान रुग्णाला झोपवून ठेवले जाते. स्तनांवर एक विशेष जेल लावले जाते, जे अल्ट्रासाउंड लहरींचा अडथळा दूर करण्यासाठी उपयुक्त असते. ट्रान्सड्यूसर (probe) स्तनांच्या त्वचेवर फिरवला जातो, ज्यामुळे अंतर्गत ऊतकांची प्रतिमा स्क्रीनवर दिसते. ही प्रक्रिया वेदनारहित आहे आणि रेडिएशनविना केली जाते, त्यामुळे ती अत्यंत सुरक्षित आहे.

 

सोनोमॅमोग्राफीची काळजी:

  • प्रक्रिया पूर्णतः वेदनारहित आणि सुरक्षित आहे.
  • प्रेग्नंसी किंवा स्तनपान देणाऱ्या महिलांसाठीही ही प्रक्रिया सुरक्षित आहे.
  • प्रक्रिया करण्यापूर्वी कोणत्याही दागिन्यांचा किंवा घट्ट कपड्यांचा वापर टाळावा.
  • नियमित तपासणीसाठी डॉक्टरांचा सल्ला आवश्यक आहे.

ओपीजी (OPG)

ओपीजी, ज्याला ऑर्थोपॅन्टोमोग्रॅम असे म्हणतात, ही एक विशेष प्रकारची डेंटल एक्स-रे प्रक्रिया आहे. या प्रक्रियेमध्ये तोंडाच्या वरच्या आणि खालच्या जबड्याची संपूर्ण प्रतिमा एका पॅनोरॅमिक दृश्यात मिळते. ओपीजीद्वारे दात, हाडे, जबड्याच्या सांध्यांचे आजार, तसेच तोंडातील इतर भागांचा सखोल अभ्यास करता येतो.

 

ओपीजी कधी करावे?

  • दातांच्या समस्यांचे निदान करण्यासाठी.
  • वाकडे दात (ब्रेसेस) लावण्यापूर्वीचे नियोजन करण्यासाठी.
  • अडकलेले किंवा उगवलेले नसलेले अकलेचे दात तपासण्यासाठी.
  • जबड्याच्या हाडांमधील फ्रॅक्चर किंवा इतर समस्या तपासण्यासाठी.
  • दातांच्या मुळांभोवतीच्या संसर्गाचा अभ्यास करण्यासाठी.

प्रक्रियेची माहिती

ओपीजी प्रक्रिया अत्यंत सोपी आणि वेदनारहित आहे.

  1. रुग्णाला एक ठराविक पद्धतीने मशीनसमोर उभे राहावे लागते किंवा बसावे लागते.
  2. मशीन एक वर्तुळाकार हालचाल करत तोंडाचा एक्स-रे घेतो.
  3. ही प्रक्रिया काही सेकंदांत पूर्ण होते आणि त्यात कमी किरणोत्सर्ग (radiation) होतो.

एक्स-रे (X-Ray & X-Ray Procudure)

एक्स-रे ही एक सर्वसामान्य आणि वेगवान इमेजिंग प्रक्रिया आहे, जी शरीरातील हाडे, अवयव, किंवा ऊतींच्या समस्या तपासण्यासाठी वापरली जाते. या प्रक्रियेमध्ये उच्च-ऊर्जा किरणांचा वापर करून शरीराच्या आतील रचनेची प्रतिमा घेतली जाते.

एक्स-रे कधी करावे?

  • हाडांचे मोड किंवा फ्रॅक्चर तपासण्यासाठी.
  • अस्थिसंधी, संधीवात किंवा इतर सांध्यांच्या समस्यांचे निदान करण्यासाठी.
  • फुफ्फुसांमधील संक्रमण, निमोनिया, किंवा ट्यूमरची तपासणी करण्यासाठी.
  • दातांच्या आणि जबड्याच्या समस्यांसाठी (डेंटल एक्स-रे).
  • पेटातील आणि छातीतील अंतर्गत इजा तपासण्यासाठी.
  • शस्त्रक्रिया करण्यापूर्वी हाडे किंवा इतर संरचना तपासण्यासाठी.

प्रक्रियेची माहिती

  1. स्थिती: रुग्णाला एका विशिष्ट पोझिशनमध्ये उभे राहावे, बसावे किंवा झोपावे लागते.
  2. मशीन: एक्स-रे मशीन संबंधित भागावर किरण सोडते, ज्यामुळे शरीराचा तो भाग प्रतिमेमध्ये स्पष्ट दिसतो.
  3. वेळ: प्रक्रिया काही सेकंदांत पूर्ण होते.
  4. सुरक्षितता: एक्स-रे दरम्यान दिला जाणारा किरणोत्सर्ग सुरक्षित मर्यादेत असतो.

एक्स-रेसाठी काळजी

  • गर्भवती महिलांनी सावधगिरी बाळगावी.
  • मेटल वस्तू (जसे की दागिने) काढून टाकावेत, कारण त्या प्रतिमेत हस्तक्षेप करू शकतात.
  • डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय अनावश्यक एक्स-रे करू नयेत.

आय.व्ही.पी. (IVP - Intravenous Pyelogram)

आय.व्ही.पी. ही मूत्रपिंड, मूत्रमार्ग, मूत्राशय आणि मूत्रवाहिन्यांच्या (urinary tract) तपासणीसाठी वापरली जाणारी एक विशेष प्रकारची एक्स-रे इमेजिंग प्रक्रिया आहे. या प्रक्रियेत कॉन्ट्रास्ट डाई (contrast dye) चा वापर करून मूत्रमार्गाचा सखोल अभ्यास केला जातो, ज्यामुळे कोणत्याही समस्यांचे निदान करणे सोपे होते.

आय.व्ही.पी. कधी करावे?

  • मूत्रपिंडात दगड (kidney stones) असल्यास.
  • मूत्रमार्गामध्ये अडथळा किंवा संसर्ग असल्यास.
  • मूत्रपिंडाच्या कार्यातील बिघाड तपासण्यासाठी.
  • मूत्राशयातील ट्यूमर किंवा गाठींचे निदान करण्यासाठी.
  • मूत्रपिंड, मूत्राशय किंवा मूत्रवाहिन्यांमध्ये संरचनात्मक अडचणी असल्यास.

प्रक्रियेची माहिती

  1. तयारी: रुग्णाला प्रक्रिया सुरू करण्यापूर्वी उपाशी राहण्याचा सल्ला दिला जातो. काहीवेळा पचनतंत्र साफ करण्यासाठी लघवी वाढवणारी औषधे दिली जाऊ शकतात.
  2. कॉन्ट्रास्ट डाई: शीरांमध्ये कॉन्ट्रास्ट डाई इंजेक्ट केली जाते, जी मूत्रमार्गामध्ये पोहोचते आणि त्याला एक्स-रेमध्ये स्पष्ट करते.
  3. प्रतिमा: एक्स-रे मशीनद्वारे विविध वेळांवर मूत्रमार्गाचे फोटो घेतले जातात.
  4. कालावधी: प्रक्रिया साधारणतः 30 मिनिटे ते 1 तास घेऊ शकते.

आय.व्ही.पी. साठी काळजी

  • कॉन्ट्रास्ट डाईमुळे काही लोकांना थोडासा गरगरणे किंवा अस्वस्थता जाणवू शकते.
  • कॉन्ट्रास्ट डाईसाठी अॅलर्जी असल्यास डॉक्टरांना आधीच कळवावे.
  • प्रक्रिया दरम्यान पूर्णपणे शांत राहणे आवश्यक आहे.
  • गर्भवती महिलांसाठी आय.व्ही.पी. प्रक्रिया टाळावी.

एएसयू/एमसीयू (ASU/MCU)

एएसयू आणि एमसीयू या दोन एक्स-रे इमेजिंग प्रक्रिया आहेत, ज्या मूत्रमार्ग (urethra) आणि मूत्राशय (bladder) यांची कार्यप्रणाली तपासण्यासाठी वापरल्या जातात. या प्रक्रियांमध्ये कॉन्ट्रास्ट डाईचा वापर केला जातो, ज्यामुळे मूत्रमार्गातील किंवा मूत्राशयातील अडथळे, संरचनात्मक अडचणी किंवा समस्या स्पष्ट दिसतात.

एएसयू (ASU-Ascending Urethrogram) कधी करावे?

  • मूत्र प्रवाहात अडथळा जाणवल्यास.
  • मूत्रमार्गाच्या संरचनेत संकुचन असल्याचा संशय असल्यास.
  • जखम किंवा इजा झाल्यास मूत्रमार्ग तपासण्यासाठी.

प्रक्रियेची माहिती

  1. कॅथेटरद्वारे मूत्रमार्गात कॉन्ट्रास्ट डाई टाकली जाते.
  2. एक्स-रेद्वारे मूत्रमार्गाचे विविध अँगल्समधून फोटो घेतले जातात.
  3. प्रक्रिया काही मिनिटांत पूर्ण होते.

एमसीयू (MCU – Micturating Cystourethrogram) कधी करावे?

  • वारंवार मूत्रमार्गाच्या संसर्गाचा (UTI) त्रास होत असल्यास.
  • मूत्र परत जाण्याची (Vesicoureteral Reflux) समस्या असल्यास.
  • मूत्राशय आणि मूत्रमार्गाच्या कार्यात अडथळा असल्याचा संशय असल्यास.

प्रक्रियेची माहिती 

  • मूत्राशयात कॅथेटरद्वारे कॉन्ट्रास्ट डाई भरली जाते.
  • रुग्णाला लघवी करताना एक्स-रे प्रतिमा घेतली जाते.
  • प्रक्रिया 30-45 मिनिटांत पूर्ण होते.

एएसयू/एमसीयूसाठी काळजी

  • प्रक्रिया दरम्यान हलण्याचे टाळावे, जेणेकरून प्रतिमा स्पष्ट येतील.
  • कॉन्ट्रास्ट डाईमुळे अस्वस्थता जाणवल्यास डॉक्टरांना माहिती द्यावी.
  • प्रक्रिया नंतर अधिक पाणी प्यावे, जेणेकरून कॉन्ट्रास्ट डाई लवकर शरीराबाहेर जाईल.
  • लहान मुलांसाठी विशेष काळजी घेतली जाते.

एचएसजी (HSG - Hysterosalpingography)

एचएसजी ही महिलांच्या प्रजनन प्रणालीच्या तपासणीसाठी करण्यात येणारी एक विशेष प्रकारची एक्स-रे इमेजिंग प्रक्रिया आहे. या प्रक्रियेमध्ये गर्भाशय (uterus) आणि फलनलिकांचे (fallopian tubes) कार्य आणि संरचना तपासण्यासाठी कॉन्ट्रास्ट डाईचा वापर केला जातो. एचएसजी प्रजननाशी संबंधित समस्यांचे निदान करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावते.

एचएसजी कधी करावे?

  • वंध्यत्व (infertility) समस्येचे निदान करण्यासाठी.
  • फलनलिकांमध्ये अडथळा आहे का हे तपासण्यासाठी.
  • गर्भाशयाच्या रचनेतील असामान्यता (जसे की फाइब्रॉइड्स, पॉलिप्स, किंवा गर्भाशयातील डबलिंग) शोधण्यासाठी.
  • गर्भाशय किंवा फलनलिकांच्या शस्त्रक्रियेनंतर त्यांची स्थिती तपासण्यासाठी.
  • वारंवार गर्भपाताचा (miscarriages) कारण शोधण्यासाठी.

प्रक्रियेची माहिती

  1. तयारी: प्रक्रिया मासिक पाळी संपल्यावर पण ओव्ह्युलेशनपूर्वी केली जाते (सायकलच्या 7-10 व्या दिवशी).
  2. कॉन्ट्रास्ट डाई: ग्रीवामार्गामधून (cervix) कॉन्ट्रास्ट डाई गर्भाशय आणि फलनलिकांमध्ये सोडली जाते.
  3. एक्स-रे: एक्स-रेद्वारे गर्भाशय आणि फलनलिकांची प्रतिमा घेतली जाते, ज्यामुळे अडथळा किंवा समस्या स्पष्टपणे दिसतात.
  4. कालावधी: प्रक्रिया साधारणतः 20-30 मिनिटांत पूर्ण होते.

एचएसजीसाठी काळजी

  • प्रक्रिया सुरू करण्यापूर्वी डॉक्टरांना वैद्यकीय इतिहास कळवावा, विशेषतः गर्भधारणेचा किंवा अॅलर्जीचा इतिहास असल्यास.
  • काही महिलांना प्रक्रियेदरम्यान थोडासा त्रास किंवा दाब जाणवतो, परंतु तो तात्पुरता असतो.
  • प्रक्रिया नंतर काही तासांपर्यंत हलकासा रक्तस्राव होऊ शकतो, जो सामान्य आहे.
  • संसर्ग टाळण्यासाठी डॉक्टरांनी सुचवलेल्या प्रतिबंधक गोळ्या घ्याव्यात.

सिनोग्राम/फिस्टुलोग्राम (Sinogram/Fistulogram)

सिनोग्राम आणि फिस्टुलोग्राम या एक्स-रे प्रक्रिया शरीरातील सायनस (sinus tract) किंवा फिस्टुला (fistula) च्या रचनेचा आणि अडथळ्यांचा अभ्यास करण्यासाठी केल्या जातात. या प्रक्रियेत कॉन्ट्रास्ट डाईचा वापर करून सायनस किंवा फिस्टुलाच्या मार्गाचा अभ्यास केला जातो, जो शरीराच्या आत खोलवर पसरलेला असतो.

सिनोग्राम कधी करावे?

  • सायनस ट्रॅक्ट (sinus tract) च्या उपस्थितीची खात्री करण्यासाठी.
  • जखमांमधून पाझरणाऱ्या द्रवांच्या मार्गाचा अभ्यास करण्यासाठी.
  • संसर्ग किंवा फोड (abscess) असल्यास त्याचा प्रसार तपासण्यासाठी.

फिस्टुलोग्राम कधी करावा?

  • फिस्टुला तयार झाल्यास, त्याचा मूळ स्त्रोत आणि मार्ग शोधण्यासाठी.
  • जखमा किंवा ऑपरेशननंतर पुनरुत्पन्न होणाऱ्या फिस्टुलाचा अभ्यास करण्यासाठी.
  • फिस्टुलामधून पस किंवा इतर द्रव बाहेर येत असल्यास.

प्रक्रियेची माहिती 

  • तयारी: प्रभावित भाग स्वच्छ करून निर्जंतुक केला जातो.
  • कॉन्ट्रास्ट डाई: सायनस किंवा फिस्टुलाच्या मार्गात कॉन्ट्रास्ट डाई इंजेक्ट केली जाते.
  • एक्स-रे: कॉन्ट्रास्ट डाईच्या मदतीने मार्ग स्पष्ट दिसतो, आणि एक्स-रेद्वारे त्याची प्रतिमा घेतली जाते.
  • कालावधी: प्रक्रिया 15-30 मिनिटांत पूर्ण होते.

सिनोग्राम/फिस्टुलोग्रामसाठी काळजी

  • कॉन्ट्रास्ट डाईमुळे अस्वस्थता जाणवू शकते, परंतु ते तात्पुरते असते.
  • अॅलर्जी असल्यास, प्रक्रिया सुरू करण्यापूर्वी डॉक्टरांना माहिती द्यावी.
  • संसर्ग झाल्यास, डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार प्रतिजैविक (antibiotics) घ्यावी.
  • प्रक्रिया नंतर प्रभावित भागाची स्वच्छता ठेवणे आवश्यक आहे.

बॅरियम एक्स-रे (Barium X-Ray)

बॅरियम एक्स-रे ही एक विशेष प्रक्रिया आहे, ज्यामध्ये पचनसंस्थेच्या रचनेचा आणि कार्याचा अभ्यास करण्यासाठी बॅरियम सल्फेटचा वापर केला जातो. बॅरियम हा एक कॉन्ट्रास्ट एजंट आहे, जो पचनसंस्थेतील संरचना एक्स-रेवर स्पष्टपणे दिसण्यासाठी मदत करतो.

बॅरियम एक्स-रेचे प्रकार आणि उपयोग

1. बॅरियम स्वॅलो (Barium Swallow):

  • उपयोग:
    • अन्ननलिका (Esophagus) आणि घशाच्या समस्यांचे निदान करण्यासाठी.
    • गिळताना त्रास होणे, उलटी, किंवा अन्न अडकल्यासारखे वाटणे यांचे कारण शोधण्यासाठी.
    • एसिड रिफ्लक्स किंवा गळ्यात गाठ असल्यास तपासणीसाठी.

2. बॅरियम मिल (Barium Meal):

  • उपयोग:
    • जठर आणि लहान आतड्यांची समस्या (गॅस्ट्रिक अल्सर, जठरशोथ) तपासण्यासाठी.
    • पचनसंस्थेत असामान्यता असल्यास निदानासाठी.

3. बॅरियम एनीमा (Barium Enema):

    • उपयोग:
      • मोठ्या आतड्यातील (Large Intestine) विकार, अडथळे, ट्युमर किंवा अल्सरेटिव्ह कोलायटिस तपासण्यासाठी.
      • मलाशयाच्या (Rectum) आणि कोलनच्या समस्यांचे निदान करण्यासाठी.

प्रक्रियेची माहिती

  1. तयारी:

    • प्रक्रिया सुरू होण्यापूर्वी पचनसंस्था पूर्णपणे रिकामी असावी. यासाठी डॉक्टर लॅक्सेटिव्ह किंवा एनीमाची शिफारस करू शकतात.
    • काही वेळा अन्नपचन प्रक्रियेतील अडथळ्यांमुळे काही तास उपाशी राहावे लागते.

    प्रक्रिया:

    1. बॅरियम द्रवपदार्थाचा वापर:
      • बॅरियम द्रव पिण्यास दिले जाते (स्वॅलो किंवा मिलसाठी) किंवा गुदमार्गातून टाकले जाते (एनीमासाठी).
    2. एक्स-रे प्रतिमा:
      • बॅरियमचा वापर करून एक्स-रे प्रतिमा घेतल्या जातात.
      • विविध अँगलमधून प्रतिमा घेतल्या जातात, जेणेकरून पचनसंस्थेच्या असामान्यतेचे अचूक निदान होईल.

    कालावधी:

    • प्रक्रिया 20-40 मिनिटांत पूर्ण होते.

काळजी

    • बॅरियममुळे प्रक्रिया झाल्यानंतर मलाचा रंग पांढरट होतो, पण ते तात्पुरते असते.
    • प्रक्रिया नंतर भरपूर पाणी प्यावे, जेणेकरून बॅरियम सहजपणे बाहेर पडेल.